Miller of DeeLalchhuanmawia Tochhawng

England leh Wales inrinaah khuan lui pakhat Dee an tih chu a awm a. Lui lian vak lo, lên sin pangngai han vawrh maina atan nuam tâwk vel tur hi a ni. Chu lui kama chhangphut hertu chu pa hausa a nih kan hre lo va; an veng kohhran upa a ni em tih te leh Young English Association-ah hruaitu a tlin leh tlin loh te kan hre hek lo.

A chanchin pakhat kan hriat chian chu a chan tawka a lungawi em em thu a ni. A chhangphut herna khawl rûm chur chur kârah chuan a zâi rût rût a, a chalsamah te chuan chhangphut a kai vâr lei luai a, a kekawr bal ve fahran, a lei kuma nau piangte pawhin thing lukham an pu nal nal thei tawh awm e, tih tur khawpa hlui tawhte chu a vâr pheng phung bawk a. A pheikhawk bal fahran mai, kum engemaw zât nawh ngai tawh lo, a ding lam ke-artui hêk bui tawh te chuan pa challang tak a ni lo vang tih hai rual lohin a tilang a ni. A khâwl dahna in pawh a hlui tawh khawp mai. A bang thlang lam phei chu a âwng deuh huau va. Duh se misual tân awlsam taka luh mai theih a ni. Mahse a bang hlui tawh tak leh a kawngkhar kalhna hlui zet tawhte chu siamṭhat a tum awm reng reng kan hre lo. Miin a chhangphut herna in chu an rawk duhin a ring lo va, a ngaih pawh a ngaihtuah ngai lo.

Amah hian mi hriat a hlawh hran lo va, mi pawh a hre vak lo. A chan tâwkah chuan a lungawi a; chu chu a tân chuan a tâwk a ni.

Kâwla ni chhuak chhiarin a thawk a. Hna a thawh pah chuan, “Tuma ka itsik lova, tuman min itsik bik lo. Ka eikhawp ka hmu a. Ka nupui leh ka fate pathum leh ka thiante hi ka hmangaih a. Ka rulh theih loh tur tu pawisa mah ka ba si lo,” tiin a zâi rût rût a. Chutiang chuan ni tin khêl lovin a hna thawk chu lungawi takin a zâi nileng ṭhin. Thil dang awh a nei hran lo va, insawi theih nan hrim hrima thei leh thei lova foreign kal a tum kan hre hek lo. Tlin lo chung chunga lirthei neih ve hrim hrim te pawh a tum ve lo a ni awm e. A nupui pawh an vêng tuikhur bul nula naran ve mai, England ram chu sawi loh, Dee luikam khua-ah takngial pawh hmêlṭha thana thang pha lo a ni. Chuti chung chuan a nupui chu a hmangaih a, midang a melh ngai lo. A fate pawh mi fate aiin an fel bik kher lo vang a, an sikul kalnaa a thiam thei ber ber leh hmelṭha ber ber pawh an ni kher lo vang.

Mahse he chhangphut hertu hian hriat loh a nei: ‘Tuma’n min tsik lo,’ a ti hi a dik lo. England lal Henry VIII (1509-1547) chuan mi hausa leh thil tithei pawh ni lo, chhangphut hertu mai si chuti taka a han hlim thei bik chu a lo itsik em em a. Ani lalber lah chu a hlim ve thei der si lo. Lalber chuan chhangphut hertu hnenah chuan, ‘Tuman min itsik lo i ti hi a dik lo; keiman ka itsik che a ni. Theih nise kandinhmun hi inthleng ila ka ti asin,’ a lo ti a. Eng vanga ni lênga hlim em em thei nge a nih a zâwt nghal a. Chhangphut hertu chuan, “Tumah ka itsik lova, tuman min itsik bik lo. Ka eikhawp ka hmu a. Ka nupui leh ka fate pathum leh ka ṭhiante hi ka hmangaih a. Ka rulh theih loh tur tu pawisa mah ka ba si lo,” tiin a lo chhâng a. Lalber pawh chuan a hrethiam nghal a. Hlim takin a haw ta a ni.

He poem hi high sikulah khan ning em emin kan zir a. Ka ngaihtuah zui ngai lo khawp mai. Mahse, ṭhangkhat lian hnua ka han en leh hian ka thinlung zu khawih ta riaua mawle! Mihring hi hlim thei chi ve hrim hrim leh a ṭha lo zawnga inngaihtuah a, hlim thei hauh lo kan awm; inang lo tak kan ni.

Tunhma deuh, tuna SDA headquarters office pui ber awmnaa Helen Lowry School hostel a awm lai khan mi kan la thâwl deuh bawka a thlang lawkah chuan nu pakhat hian vaimim hmun a siam a. Tuk khat a vaimim kêk tura a kal chu a lo bo vek mai a. Ani chuan thinura la ta lo chuan, “Helai lawkah naupang râwp tak tak an awm tih hre rengin pêk nachang pawh ka lo hre lo va, ka thiam lo a ni,” a ti daih mai an ti. Thenkhat chu ni se an ang phiarh phiarh ang chu!

Thil thleng pakhat rau rau pawh hi kan dawnsawn dan a inang lo khawp mai. Kan high sikul kal ve lâi khan vawikhat chu Seling aṭanga rawn kal Chhanhima uniform vârah chuan miin chirh an theh palh a. Chutia a kawr vâr nalh lai taka chirh kâi ta chu thinur pui ta lo chuan, “Ka inhmeh zâwk daih alawm,” a ti a, amah leh amah a insawi sa a. A thinur duh reng reng lo.

A ngui zawng leh a ṭha lo zawnga thil ngaihtuah ching tân chuan huat tur a lo tam hle bawk. Thenkhat chuan sawisel tur an hre thei riau; an hriat tam poh leh fingin an inhria a, fel riauvin an inhre bawk.

Dee luikama chhangphut hertuin ‘tumah ka itsik lo’ a ti thei hi a ropui hle a ni. Tunlai khawvelah chuan inelna a nasa a, mi kan el nasat poh leh in itsikte hi a awl dawn a lo ni. Kan tlinna ngei tura kan ngaihah keini aia fing zawk leh fel zawka kan ngaih bik lohte an tlin chuan itsik an awl riau. Keini aia fel zawk bika kan ngaih loh, a châng phei chuan kan hmuhsit zâwk lek lekten kum a lo veia kan ban phak loh hlawhtlinna an han dawn chuan itsik mai a awl a, nun tinuam lo khawpa mahni inhmuh hniam a awl hle bawk awm e.

Rawngbawltu lar tan chuan mahni aia midang an rawn lar tur lo itsik a, mi hmuha tihlan mawi ti si lo leh tilang ngam mang si lova za lo fê fêa lo nuih tawi tak takte pawh awm thei a ni ve tho mai. Chutiang sawi tâkah chuan keini laymen suihlung mawl mi narante hi chuan pastor-te chu inngeih dial dial a, inhmangaih tlang dial dial a, inṭan tawn ṭham a, vanneihna leh malsawmna an dawn pawha inlawmpui tlâng dial dial a, harsatna an tawh pawha lungngaihna inṭawmpui dial dial turah kan dah a ni. Amarawhchu pastor-te meuh pawh hi an lo inlawm pui vek lo fo a ni awm ma’ng e ka ti ṭhin.

Pastor pakhat motor thar ṭha deuh mai nei pawhin a tia law’m, “Ka pastor puite hian min lawmpuina thu reng reng an sawi ngai lo. Sawi ahnêkin ka motor lei dante hi an rinthu thu (a ṭawngkam chiah ka hre tawh lo), a ṭha lo zawng ngawta sawi an tum,” a ti. Hei hi dâwt ni hlauh atan a va ṭha em! Mahse a sawi dik hmêl viauin an sawi si. Nia, pastor-te meuh pawh an thil thar neiha an inlawmpui hleih theih loh a, an initsik deuh ṭhâm emaw, an inhmangaih dial dial a, thawmhnaw inṭawm thei hial khawpa an inhmangaih tlâng lo emaw a nih chuan keini ang pa naran suih lungmawl mai mai tân zawng – sawi thui lo teh ang.

Eizawnna kawngah mahni aia fel zâwka kanngaih bik lohte an hlawhtling a, kan neih phâk loh pui pui an han neih chuan Pathian laka vui rûk rauh rauh châng a tam thei ang.

Politics-ah pawh tling zâwk ngeia inring, tling si lo tân chuan mahni aia mi biang biak thiam lo zâwk leh mawl zawka ngaihte an han tling luah mai chu itsik loh a har hlein ka ring. Tin, fa enkawl thiam loh hmel ve tak takten fanu/fapa fel tak tak an neih lai a, ni tin chhung inkhawmna neihpui ṭhin fate leh rawngbawltu fel tak tak, an thusawi aṭanga mi tam tak an piantharnaten fa sual deuh deuh an neihte hian mak tih a awlin vui rûk rum rum a awl hle bawk ang.

Dee luikam chhangphut hertu erawh chuan midang hlawhtlin leh hlawhtlin lohah te, mi fate fel leh fel lohah te, a dinhmun aia mi dinhmun a sân leh sân lohah te a nun chu a teh lo va. An pâwl inthlanna-ah ni se, tling zâwk ngei tura a inngaihna hmunah mi an tling zâwk em tih te a ngaihtuah lo; a hna chu ni tin rinawm takin a thawk a. A nupui fanaute a hmangaih em em a, a thiante a itsik lo va, itsik ahnêkin a hmangaih a, a duhsak a, a ei âi a pe phal a, a ṭhenawm khawvêngte tân a hnawk lo va, a ṭhenawmte pawh hnawk a ti lo. Amah pui theitu tur sâp hmêlhriat ṭha deuh neih a, mi naran neih ve theih loh thil engemaw a thlâwna dawnte pawh a beisei kher lo a ni maithei. Mi hnen atanga thil engemaw beisei hian ṭul lovah rilru a hah a, ṭul miah lovah vui a awl tih leh mi laka engmah beisei lo ila mi laka vuina tur reng reng a awm lo tihte pawh a hre chiang hle a ni ang. A thawhchhuahah a lungawi a, chu chu atan chuan a tâwk a ni.

Nia, ṭhiante leh chhungte laka kanvuina chhan leh kan nun hrim hrim a hlim lohna chhan tam zâwk chu keimahni insiamchawp a ni fo. ‘Tumah kan itsik loh a, mite hian min itsika kan hriat loh bawk a, mahni nupui fanaute leh ṭhiante kan hmangaih bawk a, pang a dam a, chhungkua leh khawtlangin chhiat kan tâwk a nih bawk loh chuan hlim hle tur kan lo ni.’ Chu mai a la ni hleinem; keini phei chu Krista zârah a thlawna chhandam kan ni lehnghal!

Chorus

Pastor John Mc Ghee Aizawla a rawn kal khan Chorus tawi te min zirtir a, He hla hian ka rilru a khawih tlat. Ho te anga lang ni mahse ngaihtuah chian a chhut chet chetin a tha ka ti. An thlenna inah ka Mobile-in a thla ka lak a, tichuan he hla hi a sa ta a ni. A nupuiin a mutna khum atangin a rawn sakpui rat rat bawk. A nupui hi a tlukna lamah a ke a tina a, Wheelchaira a thut loh chuan a mut a ngai thin. "When children speak English .. daddy daddy" te pawh a tih theih zel a.

LAWMNA TUR HLIR A LO NI~Lalchhuanmawia Tochhawng

MLA term khat a han zawh leh meuh chuan ka chhûngte pawh an beidawng ta a ni ang; tuman nupui nei turin min nawr peih tawh lova, min tha en ta mai mai a ni ber. Choka bangrel thlang lama sam dumna bûr ruak ka tlarte chu fawng thum zet tur an ni tawh a. In hnuai kila ka mangai pheikhawk bun hlui vawm khawm pawh buara khat a tling hial tawh ta ve ang. Ka tute ho lah chuan ‘Ka nu, ka putea hi tu berin nge enkawl ang che u,’ tiin ka ûteho chu an lo zawt chhen tawh mai a. ‘Kan inhnuai pindan pakhat hi tiruak tawh mai ila,’ lo ti tawk an awm; beidawng tak an ni.

Kan tleirawl chhuah hlima kan nula rim ve thin fateho lah chu sikul hran din tham zet an ni tawh a. A hnuhnung lam fa pakhat phei chu kum thum kal ta khan OD-in a thi nghe nghe a. A then chu sipaiah tangin vawi engemaw zât an rawn chhuti leh hman tawh a ni.

Mahse chutianga nei tawh reng reng lo tura chhungte leh khawtlang pawhin min ngaih tawh hnu leh bus chuan nikhuaa thalai hovin thutna min ken sap sap hnu chuan eng tin tin emaw ni khawloh khak tak meuh meuhin tleirawl tlahlang pakhat, a bum nuam tâwk vel tur leka la tuaitir tê chu thlêm leh vau fawmin thiante zârah ka han sual chhuak ve mial a. A hming mai mai phei zawng a ni.

Chutia a hming mai maia nupui ka han nei ve mial chu miin awih harsa an ti a. Thoma anga mit ngeia rawn hmuh tum, ka nâk rawn zen tum kher lah an tam narawh; hmuhnawm thlira mi thlir tum lah chu an rawn insehmur ang tuau tuau a. Ka chhungte phal mang lo chung chunga ka kawm thin, ka thlavang hauh tura ka ngaih thian thenkhat Dr Ramnghaka (Mizoram Healthcare) te lah chuan ‘Kan zirna atang chuan hetiang hmeichhia hian pasal an duhtui lo deuh zel’ ti ang dawn dawnin min lo sawi a. Machâma of Tlungvel piangthar testimony sawi ve lahin ka nupui nei ve chu khawvel hun hmawr tawhzia entir nana sawi luh phêt a lo tum bawk a. Chaltlang Marama te lai lai khian ‘Tunlai hmeichhe makzia hi chu!’ tiin an fanute zilh nan ka nupui hmuh ve chhun liau liau chu a lo hmang râwl nen; mak tak an ni. Engpawhnise thiante zinga thar hmâ pâwl Lalmuana ten an fate university marksheet an khalh chul fê hnu-ah ‘A for apple’ atangin kan han tan ve hnu hnawh dâwn chu a ni phawt mai.

A hming mai maia nupui nei chuan a hming mai maiin fate ka han nei ve a; a zaia zai chhuah ngat lehnghalin. Damdawi in kan chhuah zân atangin pa ko a rim tan. "Ka che thei miah lo a nia aw" tia nu berin bang lam a hawi nghut tawh chuan tihngaihna a awm lo. Kawng ruh ri tuarhin fatir chu ka han pawm chhuak ve tu tu a. Chutah chhuat lâiah chuan pên zât chhiarin nau kan han awi durh durh a. Pên zanga, zaruk, zasarih, sangkhatah rilruin Salvation Temple kan thleng chho va. Dawrpui lamah kawi pheiin Chanmari kawn kan thlen phei meuh chuan nautê pawh a lo chhing siar siar a. Chaltlang chhuk, Bawngkawn nena an inkar kawng chanve kan thlen meuh chuan a mu nghet ta. Chutah nu ber tihharh hlau em emin kan han mut thum thum a. Chumi zawhah thâwm dim fahranin khum sir lehlamah mut hmun kan rem ve ngam tawk a ni.

Ka han chhing ve siar siar a. Mumang lamahte phei chuan pa pangngai ni ve awm takin sâpramte ka lo zu fang ve a. White House lang thei ngeia thla lâk ka tum lai tak chuan nautê chu a rawn harh leh a. Rang fahranin ka tho thurh a. A ngâi têin kan inawi leh. Chutiang reng reng chuan zan tin hun kan hmang chho ta mai a nih chu. Mahse tlangval laia exer la thang kha ka ni bawk a, chutiang mai maia hah chi ka ni lo. Nau awih mai maite zawng a hahthlâk loh êm! Nau awih tur nei lo tamzia leh nau awih tur duh ngawih ngawih, doctor leh tawngtai dam thei pan ka hriatte chu nau awih pah chuan kut zungtang thliak meuhin ka han chhiar a. A chhiara han chhiar râlah chuan an lo tam phian lehnghal. Chung mite dinhmun ka ngaihtuah chuan a hming mai mai mah nise nau awih tur ka han nei ve hrim hrim leh tlaivâr dawn dawna ka awi thei chu ka lawm ta em em mai a ni.

Nu berin ka che thei lo a tih miau chuan "I che thei," tihngam ni suh. Chu bâkah kan hmuh ve chhun liau liau kha a ni miau va, a lung tihawih loh chu sakeibaknei hahum ai pawha ka hlauh a ni. Tin, khum laizawl atanga tihtur a sawite chu ti duh lovin lo hnial ila boruak chhe zâwk a thleng lo vang tih a sawi theih loh va. Chu chu ka thil hlauh ber a ni bawk si; thih hlauh vang erawh a ni bik lo. Zan lama nau zun leh êk zawng zawng chu zing thawh veleh lawm takin bath room lamah ka pawm lût tun tun a. Chutianga mahni fate zun leh êk khum puan su thei tura ka dam te chu ka lawm a ni. Hriselna hi a va hlu em! Nâu tuamna vâipuan nêm mai mai pawh su thei lo hian hrisel lo ila khawvel hi a hrehawm dawn mang e!

Tin, kei hi tleirawl chhuah atang tawha thil ho mai maia inrawlh duh lo mi hi ka ni vei roh a. Chuvangin hêng in chhûng khawsakna thil, in hmun lo ram thu-ah te, fate zirna lam te, ei leh in bâkah in chhung bungraw lei tur chungchang mai maite hi chu inrawlhna thamah ka ngâi lo va. Hetiang thila kan nu rawtnate chu ihe lovin ka pawm thiam zel a. Chu chuan kan nupa nun pawh a tihnawm phah a, kan inhau ngai lo reng a ni. Nupa tam tak inhauhna chhan chu hetiang thil tê tham tê têa pa ber an inrawlh fo vang hi a ni tih ka hre reng a. Chubâkah hetiang thil tê thama pa ber inrawlh ngâi lo tura nupui remhria ka nei pawh hi lawmna tur hlir a lo ni.

Kan nu pawh hi naupang tê e tilovin pasal te zai ngai thiam tak a lo ni hlauh mai a. Hei hi ka lawmna belhchhahtu ber pawh a ni. Engtin nge Middle East-ah remna tluantling a awm theih ang tia ka rawtna point pangate chu min pawmpui thlap a. Irag indonaa USA sawrkar thiltihdan tha lo nia ka hriatte chu dik a ti a. Ram rethei North Korea angten ralthuam an tuak ve vak thin tha ka tih loh dân ka sawite chu a thlâwp tlat a. Tin, tualchhung politics thila ka ngaihdan ka sawi reng reng min hnial ngai lo. NDA sawrkar atanga UPA sawrkar thlengin an thiltih tha nia ka hriat leh an kalsual dawna ka hriatna lai ka sawite chu min ‘Amen’ pui thei zel a ni.

Hetiang taka min thlawp thiamtu nupui ka neih avang hian ka lawm a. Chuvangin sawi tawh ang khan heng thil tênâu, in chhung khawsak thila a rawtna han zawmsak ve chu ka bat liau liau-ah ka ngâi a. Midang lo inrawlh pawh ka phal lo. Hetianga tihtur fel tak kan insem avanga kan nupa kan inngeih phah thei hi ngaihtuah chian poh leh a lawmawm a ni lawm ni?

Tin, a hminga fa nei ve ta chuan duhthute pawh kan sam ve thin. Fanute zarah makpa officer, puzawn te duat thiam, kohhran leh khawtlang ngaihsan tham lawiha ineiru milian thiam bawk, farnute leh nu leh pate laka nupui chhan ngam, chawlhni tûk apianga puzawn te in chuangkai zat zat thei kan la nei ve ang a. Makpa officer eirûk zâr zovin kan in te pawh hi kan zauh belh ang a. Kan lirthei duhzawngte pawh kan la nei ve thei ang chu. Amarawhchu ka fanu hian vanduaithlak taka vâi a neih chuan tumah hriat lohin Rum Pum nen ka lawmsak ang a. Ka ngâwi hmak ang. Sâp a neih hlauh erawh chuan ropui taka lawmsakin bawng ka talh ang a, ram leh hnam humhalh kum puangtute sâwmin media lam mite nen kan ri hep hep ang. An inneih atanga rei lo tê-ah in ka saktir ang a, ka luah hleuh mai dawn a ni. Ka insawi thei teh ang chu. Tul miah lovah sâp naupang kaiin sapram bag nen ka bazar nelh nelh reng mai dawn a ni.

Tin, fapate ka la nei ve a nih chuan fapa fel tak, nupui te laka nu leh pate chhan ngam, kum nga dana puzawn te bathlar rap ve zauh zauh thin ni rawh se. Fapa fel zârah mo fel hmeltha, mahni in lam chuang kai sek lo, pasal nu leh pa duat thiam, inngaitlawm tak, taima tak, a tawk chauha kohhran bel thiam neih ka inbeisei bawk.

Ka fapa chuan sual tin reng bul zû hi han haw em em phawt mai sela, a bâk chu a fel vek a ni mai. Tlâwmngai pawl eng eng emawa a inhman peih a, kohhran thawhlawm lama a pawk hle phawt chuan a khawsak dan leh a hlawhte chu engang pawhin inphû lo se kan khawtlâng hian a dem phal dawn chuang der si lo! Chutih hunah meuh chuan kristian rama CBI koh luh a tul kher lohzia leh hnam mualphona a nihzia sawi a lo nuam tawh ang a, chutiang lam hawia miin titi an vawr apiangin state dang sawrkar hnathawkte hlêmhlêt nasatzia leh Mizorama mi corrupt kan tihte la ei tlêm zâwkzia ka sawi zut zut thin ang. Chutih hunah chuan kan nupain duh leh Hong Kong vel mai maiahte khian fapate eirûk zâr zovin kan han bazar nelh nelh mai dâwn a ni.

Eng pawh nise heng ka duhthusamte hi dam rei nghah thil an la nih hlawm avangin tunah chuan nâu i han awi mu leh phawt ang hmiang.

　

JOSEPHA KHA ~Danmawia Khiangte

Bible a chanchin ngaihnawm ka tih leh ka ngaihsan ber pakhat chu Josepha hi a ni a. Naupang, nu leh pa karah mu la nih lai atangin a chanchin hi ka ngaithla ning ngai lo. Ka pa’n, mu chunga min hrilh a, ngaihnawm ti taka ka ngaihthlak laite kha ka theihnghilh thei lo. Josepha khuarkhuruma an thlak lai te, Tan ina a awm lai chanchin te a sawi laia mittui tla pura ka ngaihthlak thin te ka ngaihtuah chhuak a, ka lung a leng hle mai.

Josepha ka ngaihsanna thenkhatte:

1. Thudik nia a hriat chu hlauhawm deuh pawh ni se a sawi mai. A ute sualna kha a pa hnenah a thlen thin, A pa laka tlaktlum a duh vang ni lovin, a ute kha a hmangaih vang leh a pa fate’n thil sual an ti kha dika a hriat loh vang a ni ngei ang. Aigupta tan ina a tan lai pawh khan Chhang siamtu mumang kha dik takin a hrilhfiah mai a, "Fawng pathum chu ni thum a ni a, tun achin ni thumah Pharaoa’n i taksa ata i lu a chawi kang ang a, thing lerah ka khai ang che; tichuan savaten i sa chu an ei noh noh dawn a nih chu" tiin a hrilh hmiah mai a nih kha. A huna thudik sawi ngam lova kan ngawih reng hian dawt sawi nen kan danglam ang em?

Reubena hi sual ve tho mahse, a rilru chhungrilah chuan thil tha leh dik hria niin a lang a, mahse Josepha angin a huai ve lo a ni. A ruka a pa hmei Bilhaii mutpui mai duh a ni a, chu bakah a nauten Josepha thah an tum lai pawh khan a ruka chhanchhuah theih inbeiseiin khuarkhuruma thlak rawttu a ni. Ani hi chu thil tha nia a hriat pawh a ruka tih tum, thilsual pawh a ruka timi a ni.

Hetah hian zirlai zir tur tha tak awmin ka hria, kan unau zingah sual rawngbawl an awmin engtin nge kan tih thin. Kan sual ve loh vanga nu leh pate laka tlaktlum tumin kan awm ngai em? An tan vawikhat tal tawngtaiin an sualna chu kalsan turin ka bei thin em? Josepha kha naupang mai a la ni a, a ute puitling zingah awmin, a pa zirtirna ang lova an khawsak a, dawtte an sawi khan, mak tiin hrehawm a ti ang a, tihngaihna dang a hriat loh avangin a pa hnenah a thlen mai a ni ngei ang.

2. Josepha khan a nunah khan Principle nghet tak a nei a, dik nia a hriat chu zawm tlat mi a ni. A nuapan tet atanga a pa zirtirna chu a dam chhungin nghet takin a vuan tlat a. Bilhaii leh Zilpaii fapate hnena a awm lai pawhin, a unaute angin a sual ve lova, dik lo nia a hriat chu a ngaithiam lo va, a pa hnen a thlen mai thin. Tunlaia fa sual neite’n an faten thian sual an kawm vanga an puh ang hi a ni ve lo. He a nunchang hi tan inah a ni emaw Lal in a ni emaw a kalsan ngai lo. Keini thalai zingah, Nu leh pate awm laia naupang chhia anga awm a, thiante bulah nula tlangval hle si kan awm thin, kan nu leh pate kan bum a ni.

3. Jakoba’n Josepha a duat bik erawh hi chu a fel lo hle. Nu leh pate’n fate zingah duat bik an neih a thiang lo. Duat ve loh tan helna leh huatna a thlen thei. Hei hi School leh Sabbath School zirtirtu tan te pawh a dik lo. Naupang duhsak bik kan nei a nih chuan duhsak loh tan rilru natna kan thlen thei.

Mahse hetah hian naupangte pawhin kan zir ve a ngai. Misual na na na chu duhsak an har a, naupang awm tha duh lo ai chuan naupang fel leh tha hian zirtirtu leh nu leh pate rilru chu a hneh a, naupang thu awih lo ai chuan thu awih chuan duhsak hi an hlawh thin tih hi chu khawvel awm chhunga thil kalphung tur chu a ni.

4. Josepha kha a hna hlenchhuak mi a ni. A ute khan Sekemah a pa ran rual an ven khan, a pa khan kan turin a tir a. Sekem ava thlen chuan a ute a hmu lo va, beidawng mai lovin chulai phul hmunah chuan a vak a vak a. Dothanah an kal daih tawh tih pa pakhatin a hrilh khan Dothan chu a pan leh nal nal mai a ni. Hei hian Josepha’n mawhphurhna a hlen thin tih a tichiang hle. Thenkhat chu ni se, Sekemah khan rei tak kan cham lo vang, Dothanah an kal daih tawh tih hriat hnu phei kha chuan kan hawsan nghal nal nal mai thei a ni.

5. Josepha khan Pathian hmaah a awm reng tih a inhria. Salah an hralh a, Potiphara nupuiin a thlem khan, "Engtin nge he sual lian tak hi tiin Pathian chunga thil ka tihsual thei ang?" tiin a chhang a. Josepha khan Pathianin a hmu reng tih a hrechiang hle mai. Uire phal lotu Pathian a hre chiang a, inneihna pawn lama mipat hmeichhiatna hman phal lotu Pathian a hrechiang a, Pathian chu bum theih a ni lo va, a awmlohna leh a hmuh theih lohva thuhruk engmah a awm lo tih a hre chiang hle.

Hetah hian thalaiten zirtur pawimawh tak kan nei. Mihring hmuha langchhuak leh dawn lo va kan hriat sual hi kan ti mai fo thin. Pathian aiin mihring kan hlau zawk fo thin. Kohhran dan thianghlima innei, a hnu lawka thla kim lo va nau hring leh maite hi kan va tam ta em! Biak in hawnga innei, inneih hmaa mihringte hmuh lova Pathian duhloh zawnga khawsa hi engzat tak awm ang maw! Nangmah chauhin i awm ngai lo, englai pawhin Pathian vantirhkohin a awmpui reng che. Pathian hmaah engmah thup theih i nei lo tih hre reng ang che.

6. Thu hretu rinawm a ni. Josepha khan a rin Pathian thu kha a rem leh rem lohah pawh a hril hram hram thin. A rinna a zahpui lo va, a puangzar zawk thin. Uain petu mumang a hrilhfiah dawn khan Pathian thiltih theihzia leh ropuizia a sawi hmasa a, "Mumang hrilhfiahnate chu Pathian ta a ni lo vem ni?" tiin zawhna hmangin Pathian ropuizia a puang a. Pharaoa mumang a hrilhfiah dawn pawh khan, "Chung chu keimaha awm a ni lo ve, Pathianin Pharaoa chu thlamuan thlak takin a chhang ang," tiin a Pathian ropui chanchin a hrilh a ni. Josepha khan Sal a nih lai te, Potiphara in chhung hotu a nih laite, Lung in tang a nih lai te, Pharaoa hmaa a din laite khan Pathian tana thuhretu "Missionary" rinawm tak a ni zel thin.

Keini thalaite hi, kan thiante leh kan school kalpuite hian Kristian kan ni tih hi an hre thin em le? "Ringtu ka ni" kan tih lai hi a teuh lai ber a lo ni lek ang tih a hlauhawm hle mai.

Josepha chuan a nun leh thih thua thu neitu Phraoa hnenah a rinna a puangchhuak ngam a. Aigupta pathian ‘Ra’ aia thil ti thei Pathian a nei a ni tih a puangchhuak ngam hi a entawn tlak hle.

7. Pathian ringtu dik a ni. Nu pakhat chuan ka hnenah, Pathian rawngbawl turin ka fapa hi ka hlan thin a, mahse remchanna siam turin Pathianin ka tawngtaina hi a chhang lo ni berin ka hria," tiin lunghnur takin min hrilh a. A hnenah chuan, Pathianin kan duh huna kan tawngtaina a chhan loh vang hian kan beidawng tur a ni lo. A la hun rih lo ve tiin min chhang rih pawh a ni thei," tiin ka chhang a.

Pathian hian a rawngbawl turin duhsak bik leh thlan bik a nei lo. A rawng bawl duh apiangte chu a hmang duh vek a ni tih i hre reng ang u.

VAN BORUAK LEH PATHIAN HMANGAIHNA ~Bonny Lalmuansanga

Van boruak hi a lo zau khawp mai a, han suangtuah leh ngaihtuah mai ai hian a lo zau nameuh mai. ‘Universe’ tih thumal hi mizotawng a ni lo nain kan hre lar hle a, a awmzia an hrilhfiah dan chuan, ‘He kan awmna lei leh a chhehvel boruak zau taka thil awm zawng zawng mai bakah, awm tawh leh, lo la awm tur zawng zawng pawh hi a huap vek e’ an ti tawp mai a ni.

Light year:

Van boruak zauzia chanchin sawi tur chuan ‘light year’ awmzia hi hrilhfiah hmasak phawt a tha ang. Thil thui/hlat zawng tehna kan neih ho heng; metre, kilometer (km), miles etc,. kan tihte hi van boruak zau zawng sawi nan chuan a theuneu em avangin light year hi an hmang thin a. A awmzia chu eng (electric current) kal chak zawng tluka chakin kal ta ila, kum khat chhunga kan thlen hman tur chin sawina a ni. A awmzia takah chuan kum khata eng kal thui theih zawng tihna a ni ber awm e.

Eng hi second khat-ah 186,000 miles (Mel nuai khat sing riat leh sang ruk) a chakin a kal a, chu chu a km zawng chuan 2,99,337.24 km (km nuai hnih sing kua sang kua zathum sawmthum pasarih chuang) a ni. Chumi awmzia chu eng chakna (light year) speed hian thlawk chhuak ta ila, second khat lek chhungin kan awmna khawvel hi vawi 7 (sarih) vel kan helchhuak hman dawn tihna a ni. Chutianga chak chuan kum khat chhunga a thlen hlat hman turzia chu han suangtuah teh, namai lo tak a ni. Mithiamten an chhut dan chuan; chutiang anga speed chak turu chuan thlawk chhuak vang vang thei ta ila, kum khat chhungin 94,60,73,04,72,580.8 km (tluklehdingawn zakua sawmli paruk, vaibelchhe zasarih sawmthum, nuai li, sing sarih sanghnih zanga leh sawmriat) emaw 5,878,630,000,000 miles a thui kan thleng hman dawn tihna a ni. Chu chu light year (eng chaknain kum khata a thlen thui theih zawng) an tih chu a lo ni ta a nih chu.

Tluklehdingawn tamzia:

Van boruak zau zawng sawi dawn chuan km tluklehdingawn tih te mai mai chu hnaivai tak a ni a. Chutiang a nih lai chuan tluklehdingawn lo tamzia hi i han sawi leh lawk teh ang:-

Pa pakhatin a nupui chu cheng maktaduai khat a pe a. Kal chhuak a ni tin cheng sangkhat zel hmang turin a hrilh a. A kal chhuak ta a, kum thum hnuah chuan lo kir lehin pawisa a hman zawh tawh thu leh a dang a mamawh thu a rawn hrilh a. A pasal chuan cheng tluklehdingawn khat pek pahin ni tin cheng sangkhat zel hmang turin a hrilh leh a; a kal chhuak leh ta a, ni tin cheng sangkhat zel a hmang ral a, mahse kum 3000 hma chuan a lo let leh ta lo.

Mifing lar tak mai Paul Lee Tan chuan heti hian a sawi bawk, "Mi pakhatin cheng khat tlangin tluklehdingawn khat pek tum che sela, a mal mala chhiar kim vek tur a tih tlat chuan inngaihtuah hmasa ang che. Ni khatah darkar 8 (dar 9 am - 5pm) zel chhiarin kum khatah ni 365 chhiar ziah la, kum 60 chhung i chhiar a ngai ang. A zatve i chhiar hmain i hriselna a tlachhe hman vek mai thei a ni, dawng duh lo mai zawk rawh; i tifuh zawk daih ang," a ti.

A tawi zawngin sawi ta mai ila, nuai hlir hi chheh singkhatin chhep ila chu chu Tlunglehdingawn khat chu a ni. Lunglei leh Aizawl inkar kawngpui ah hian Rs 1000 note hi insi thapin rem chhuak ta vek ila, ah puar lawih tham a la chuang ang.

Thlasik kawng chu..

Tuna mithiamten chiang taka an hriat phak chin van boruak hi, light year tluklehdingawn 93 hawlhtlanga zau a ni a. Heti chung hian kan hriat theih chin hi a la tawi em avangin van boruak hi tawp thei lova zau a nih hial zawk a rinawm an ti ringawt mai a nih chu!

Thlasikah van boruak thiang tak mai han thlir ila, ‘thlasik kawng’ an tih mai a lo paw chuk thin a. Hei hi engdang ni lovin arsi tam lutuk inbawr khawm a ni tih chu kan hre theuh awm e. Heng thlasik kawng Mizovin kan tihte hi galaxy an ti a. Hetiang galaxy an tih hi tam lutuk mai van boruakah khian a hlawmin a awm hrang thluah a. Kan awmna galaxy hi Milky Way an ti. He kan awmna galaxy (milky way)-ah hian ni leh a heltu planet pakuate, kan awmna lei pawh telin, arsi tluklehdingawn 200 vel awm niin an chhut a, chu pawh chu an hriat theih chin chauh a ni, a aia tam a la awm teuh an ring. Kan awmna thlasik kawng (milky way) hi galaxy tam tak zinga pakhat ve chauh a ni a, a zau zawng hi light year 1,00,000 (nuai khat) hawlhtlang niin an sawi. Galaxy dang, kan awmna galaxy aia lian leh zau hi tluklehdingawn fe la awmin an hre bawk. Kan thenawm Galaxy hnai ber chu Andromeda Galaxy an ti a, kan awmna galaxy (milky way) atang hian 2.5 million (maktaduai) light years a hla a ni. Van chanchin zir mite chuan galaxy tluklehdingawn 400 vel awmin an hria a, heng galaxy tinah hian arsi tluklehdingawn za tel a bawr khawm vek bawk.

Ni leh a heltute:

Solar system kan tih mai, ni leh a heltu planet pakuate hi milky way-ah hian kil khatah an lo tel a, kan chenna khawvel (lei) hi a palina niin heng kan thenawm hnaivaia planet dang pariat awm ho pawh hi an chanchin zir chianga han pawh tak tak tur chuan mihring thiamna hian a la pha tak tak lo chu a nih hi.

Hall lian pui kil khatah marble pakua hi dah khawm raih ila; chutiang vel chu kan awmna galaxy a kan solar system lo awm ve dan chu a ni (chu ai pawh chuan a la nep daih zawk ang).

Pathianin hian min lo va hmangaih awm em em ve...

Mihringte chhut theih chin atang ringawt pawhin van boruak hi hetiang khawpa zau hi a ni a. Master of Universe an tih mai Stephen Hawking chuan van boruak hi heti taka zau leh turu a ni tih a hriat chian em avangin "Pathian hi lo awm ta tehreng pawh ni se, kan awmna lei hi chu a rawn ngaihsak/hriat tak tak ka ring lo," a lo ti hial reng a ni. Stephen Hawking hi Pathian awm ring lo (atheist) a ni nghe nghe a. Pathian awm a rin loh chhan pawh van boruak zau em emzia ngaihtuahin kan awmna lei tetzia leh mihringte engmah tham kan nih lohzia a ngaihtuah hian, Pathianin min siam a, min enkawl a ni tih hi thil ni theiin a hre ngang lo a ni ber mai.

Kum 1969 a Neil Armstrong-a leh a thianpa-in mihring zinga a hmasa ber ni tura thla leilung an han rah chiah pawh khan Pathian thilsiam ropui lutuk chuan an rilru a khawih em em mai a, "Lalpa, i thil siam awmzia kan lo hriat phak loh lutuk avangin min ngaidam ang che," tiin an tawngtai ringawt e, an tih chu!

Lal Davida pawh khan van boruakte a ngaihtuah chang hian Pathian hmangaihna hi mak a ti lutuk a, "Vante khian Pathian ropuizia chu a hriattir a; Boruak zau tak khian a kutchhuak chu a lantir thin a." (Sam 19:1), "I van, i kut chhuak te, Thla leh arsi i ruat hote khi, ka ngaihtuah chang chuan, Mihring hi eng nge maw a nih a, i hriat reng thin ni? Mihring fapa pawh hi eng nge maw a nih a, i kan thin ni?’ ka ti thin." (Sam 8:3,4) a lo ti thlawt reng a ni.

Hetiang khawpa thilsiam ropui siamtu Pathian hian mihring, engmah tham ni lo, van boruak ngaihtuah phei chuan hriat tham loh niawm takte hi min hmangaih a ni satliah lo va, kan tel lovin a tlei hlawl lo va, kan tana thi turin a fapa neih chhun min pe tawp mai a. Chu chu pawm duh lo va sual rawng kan bawlsan chung pawhin dawhthei takin beiseina nen min la nghak fan fan a ni tih han hriat hian a ropui takzet a, lung a chhia a ni. Hetiang khawpa hmangaihna thuk leh ril hi mihring rilru ngaihtuahna hian a hrethiam phak lo. Ngaihtuah chiang ila, Pathian tana kan nun hlan ve mai hi harsa ti tur kan ni lo asin, min hmangaihzia hi han ngaihtuah chiang ila, atana nun hlan hi harsa kan ti dawn em ni?

KRISTIAN CHHUNGKUA ~Danmawia Khiangte

Mizo Conference of Seventh-day Adventists chuan Ellen G White-i lehkhabu ziah ‘Kristian Chhungkua’, kum 2008-a a lo chhuah tawh chu, tunhnai mai khan ennawn leh siamthat ngai laite siamthain a tichhuak leh ta. He lehkhabu hi uluk takin an ennawn tih hriat takin hmun kilkhawr tak taka chhut dik loh lai te pawh siam that a ni a. Lehkhabu chhuah lama mawhphurtute an fakawm hle mai. Chhut hmasa lo nei tawhte tan pawh lei leh tlak a ni. He lehkhabu hi Adventist ni ve lote pawhin lehkhabu tha tia an sawi thin, Kristian chhungkaw din duhte tana chhiar makmawh a ni.

 Helen Lowry School Staff Worship-naah kumin kumtir atang khan chhiar a ni thin a, Kohhran dang mite pawhin tha an tih thu an sawi fo thin a. Ngaihthlak a nuamin, a chhungthu han sawi ho pawh a phurawm thei hle.

He lehkhabu hi tawi te tein Then 28-ah thensawm a ni a, nula tlangval tana thu tha tak tak te, innei mai turte tana thurawn te, innei hlim tana hriat tur te, naupang enkawlna lam te, pa ber mawhphurhna te, nu ber mawhphurhna te, naupang mawhphurhna te chenin kaihhruaina leh thurawn tha tak tak a awm a ni.

He lehkhabu hi vawikhat chhiara, lehkhabu chhuara dah tha zui mai lovin, ban phak renga dah a zirlaia neih a, ni tina nunpui a tana tha tak a ni.  A man Rs 60/- a ni a bu 10 aia tam la duh tan chuan Rs 50/- in a lak theih a ni.

Mahse duhthu a sam lohna lai han thailang leh hram ila, chhut leh huna buaipuitute’n an hriatah pawh a tha ang e. buaipuitute dem vang leh an aia thiam zawk intih vangah ngai lo ila, thil tha duh vang zawk a ni tih hria ila a tha awm e.

Aw le, Phek i-naah chuan ‘Kristian Chhungkua’  tih hnuaiah Saptawngin a bu hming ziah a ni a “The Adventist Homes” tiin, chhut hnihnaah hian siam tha lovin a hma aia lian leh chiang zawkin a ngai ang chiaha ziah a ni. “The Adventist Home”  tih tur a ni reng si a. (‘S’ tel lovin)

Phek v-na atanga phek ix-naah A CHHUNG THU (Table of Contents) a awm a. Hetah hian a bung hrang hrang thupui hawrawp te-a inziak kha hawrawppui (Uppercase) in ziah a ni ta, en a nuam e. Thupui 12 lai chu tawngkam mawi zawkin thlak a ni a, (Bung 8, 23, 26, 29, 32, 36, 37, 42, 44, 52, 55, 65) entir nan chung zinga pakhat Bung 52-na Chhungkaw sawrkarna tih chu Chhungkaw inawpna tia  thlak a ni a. Mahse, heng siam thatte hi a chhung han keu chuan kum 2008-a chhuak ang vek khan a lo awm leh si! Table of Contents ami chu a chhungah hmuh tur a awm ta lo a ni. Bung 37-na thupui ‘Hetiang ang pasal hi ni lo se la’  Hetiang ang’ tih lai chu siamthat lohva hman chhunzawm a ni a, mahse bung 37-na keu chuan “Pasal tawrhhlelhawm” tih a lo chuang hlauh.

Endnote number dik lo (Bung 67, 75, 81, 82) te siam that tuma khawih danglam an a ni vek a, Bung 82-na chauh siam that a ni.

A chhung thu inzawm lo tur inzawm palh entir nan Phek 255 tlar tawp ber Induhzawng pawh inang rawh se (in duhzawng tih tur ‘in’ hi pronoun a nih avangin) tih ang chi a la awm zauh a tam zawk siam that a ni na a.

Hei pawh hi: He lehkhabu chauh ni lo kan Kohhran lehkhabu chhuah reng rengah hian ‘ni tin’ tih hi a inzawmin ‘n$tin’ tiin a inziak deuh vek mai! Mizo Grammar bu leh ziak zawm leh zawm lo tur inziahna bu tinah hian ‘inzawm lova ziah tur a ni,’  tiin a inziak a (Mizo Tawng Grammar p-63 - Synod Publication Board 1992) Naupang zirlai bu-ah pawh chutiang chuan kan hmu.  “Kum tin, thla tin” tih chu ka zawm lo va, n$tin chu ka zawm thin,” ti kan awm. Grammar atanga thlir chuan a inang vek si! Tunlai ziaktu lar, a lehkhabu Release a nih rual deuh thawa hralh zo nghal vek Mafaa (H Lalrinfela) lehkhabuah te, Mizo Bible-ah te hian a hrang vekin an ziak thin a ni.

Tu mawh nge?? Rim taka thawk a, chhungte rual pawh a chaw kil hman mang lo va mi thahnemngaite hi kan mawhchhiat tur a ni lo vang. An duh vanga tisual an ni lo. Pakhatmah tihsual awm lo se tih chu an duhthusam a ni. Chu chu thil chiang sa a ni. Mahse, “That ka tum veleh ka sual leh thin”  tih hla ang maiin, siam that tum lai ngei ngei pawh a dik lo langsar sarah a lo chang leh si! A chhan chu kalphung siam danglam ngai a awm vang niin a lang. Mi pahnih khatin an siam zawh hian ennawntute insiam a, ennawn saktu an awm a ngai a ni. Mahni tihsual palh chu hmuh a har a, midangin min enpui loh chuan a dik anga hmuh mai a ni tawh thin a ni.

Lehkhabu hi kan la chhuah zel dawn si a, lehlin atanga khawla chhu pung tura pek a nih thleng hian a kal kualna tur kawng fel tak siamsak a, chutah chuan dim taka kaltir a ngai a ni. Chuti lo chuan, tihsual hmuh hunah chuan bu 2000 lai te a lo ni tawh thin si a.

LOVE LETTER ~ Dana & Bonny

Love letter pakhat tal chu kan dawng theuh tawh awm e, min lo thawntu chu kan hmelduh lem loh pawh ni sela a lawmawm reng reng a ni. Kan tih takte hnen atanga dawng kan nih phei chuan, a hlimawm a, ngaih a tha a, a lungawithlak thlawt a ni.

       Pathian Dan (Thupek sawm - thusawmpek ni lovin) hi hmangaihna dan tiin kan inzirtir a, a ni reng bawk a. Mahse hmangaihna dan a nihna tak hi man chiang lo kan tam awm e, a tam zawk hi chuan hmangaihna dan a nihna hi pawh pha lovin thupek (order) khauh tak angin kan ngai tlat niin a ngaih theih tlat mai.

       Kan hriatthiam zawk theih nan heti zawng hian i ngaihtuah teh ang:-

       1.  Kan chhass te hian “ka hmangaih lutuk che, midang min neihsan suh aw, kei aia midang i ngaihsak ni a ka hriat hian ka rilru a na thei lutuk” min ti ta se, thupekah kan ngai ang em? A khauh kan ti dawn em ni? A lawmawm zawk ngawt lovang maw. Chutiang chiah chuan “Keimah lo chu Pathian dang reng reng i nei tur a ni lo” (Ex 20:3) Pathianin min tih hian hmangaihna tawngkam a ni a, A tana rinawma, hmangaih let ve turin min ngen a ni.

       2.  “Thildang min ngaih-tuahsan suh, kei aia buaipui zawk nei lo teh. Nangmah chauh ka hmangaih ang che hian kei chauh hi min hmangaih ve rawh aw” I chhass-in a tih che hian khirh i ti em ni? “Milem be suh” (Ex 20:4) min tih hian hmangaihna aw a ni tih kan hmu thiam em aw..

       3.  “Kei chuan i hming pumin ka ko ngai lovang che” ti chunga, “Ka hming pumin min ko lovin min ko duat ve deuh la, fiamthu thawh nan te’n min hmang lo la” tiin kan hmangaih takin min ngen ta sela, zawm har kan ti ang em? Chutiangin, “Lalpa i Pathian hming chu i lam mai mai tur a ni lo” (Ex 20:7) Pathianin min tih hian Hmangaihtuin hmangaih hnena pangchang taka a ngenna a ni tih kan pawm dawn lawm ni?

       4.  “....He mi ni hi ka  birthday a nia, inhmuh ka duh, thildang min tih san suh ang che, he ni chauh hi chu ka tan min hlan la inkawm ang” chhas-te’n min rawn ti ta se kan phur viau lovang maw..? “Karhmasaa kan awmna ngaiah khan ka lo awm anga, ka lo nghak leh dawn che a nia aw” an tih chuan chu ni chu lo thleng thuai thuai se tiin Calendar kan thlek chhen a, a dawn zanah phei chuan kan mu hlei thei lo va, kan thang harh chhen a, kan harh apiangin, khua a var tawh nge tawh lo tiin tukverh lam kan hawi a, zing chaw ei laiin chhungte hrilh ngam silovin, kan ei hlei thei lova kan puar leh puar loh pawh hre hman lovin kan kham a, chhunah kan ngaihtuah nilenga, tlailamah chuan fai taka inbualin, kan intiamna hmun chu, a hun hma feah kan thleng a, a nghaktu zawk kan ni thin a. “Chawlhni hi thianghlim taka serh tur a ni tih hre reng rawh....(Ex 20:8) Lalpa’n min tih hian a khawilai hi nge harsa kan tih thin le, thupek khirh leh min delhtu a ni thei ngai dawn em ni? “Ni ruk chhungin i hna thawk la, nisarih ni erawh chu....” titu hian min hmangaiha min ngai ngawih ngawiha kan zingah hun hman ve a duh a ni. Thupek ni lova hmangaihtu sawmnaa kan ngaih

chuan a hlimawm thin. Chu hmangaihna aw hriate chuan, Sabbath niin an insiam chuk chuk lo va, pheikhawk nawhtlet chawp a ngai lo va, thawmhnaw nawhmam chawp a tul tawh lo. Zirtawpniah an lo inpeih diam a, engkim inpeih atin Sabbath ni chu an hmang tawh thin.

       5. I hmangaih chu nakinah chhungkaw pa emaw chhungkaw nu atan a tha dawn em tih enlawkna tha tak chu, ‘A nu leh pa a enkawla a zah leh zah lovah a hriat theih’ an ti thin. Chu chu hriain, I chass khan, ‘I nu leh pate zah rawh aw.... tichuan nangma tan hlimna a ni anga kan pahnih tan pawh nakin thlenga kan damreina tur leh kan hlimna tur a ni.’ ti sela. Thupekah kan ngai lovanga hmangaihna vangin duhsak takin thu tha min hrilh tih hriain lawm takin kan zawm ang. I nu leh chawimawi rawh. (Exodus 20:12) tih hi hmangaihna aw a ni.

       6. Tual that tawh hi ngaizawng tlat mai ila, kan chhungte’n makpaah emaw mo-ah emaw an duh dawn der silova, Tual kan thah pawhin kan ngaihzawngte ina len a, makpa atana interview chu a chakawm lo kher ang. Kan hmangaihte chuan, “Tual that suh aw.” ti sela thupek zawm har a ni hauh lo vang. “Tual i that tur a ni lo,”(Exodus 20:13) min titu hian min hmangaih a ni.

       7. Kan hmangaih chu hun eng emaw chen kan han rim a, thla eng emaw zat hnuah kan han innei ta a. Midang tel ve a rem tawh lo. “Kan fate chu min an duat chuan kan lawm a; kan nupui min duatpui erawh chuan a thinur thlak” an ti thin. Kan phu ni a kan hriat thin, mahse rilru chhungril taka min lo hmangaih ve a ni tih hriat hnua,  inneih zanah, keimahniah an innghat a ni tih hriat taka, “Midang min neihsan ta la, lo uire tala....” ti a sawi pawh sawi zawm thei lova. a tana rinawm tura ngentu che chu thupetuah ni lovin hmangaih tak taktuah chu i ngai ngei ang.          “I uire tur a ni lo” (Exodus 20:14) tih chu hmangaihna atang chuan zawm loh chi loh a ni zawk awm e.

       8. I hmangaih tak khan, thil ru turin tir tlat mai che sela.. engtin nge i ngaih ang? I ru tur a ni lo titu chuan min hmangaih a ni.

       9. I hmangaih khan mi buainaah dawta thu vai vir lo turin ti che sela, zawm a har tiin i phun ang em? Mimawl ber pawhin chu zilhna aw chu hmangaihna vang a ni tih kan hrethiam awm e. I vengte chungah hretu derah i insiam tur a ni lo. (Exodus 20:16)

       Nupui nei ta ila, Kan thenawmte bungrua chu kan bungrua aia thaa ngaiin awt em em reng sela, kan ngai thei lo hle awm e. Kan thenawmpa chu kei aia pa thaa ngaiin ka bulah fak reng mai sela. Kan ngai thei lo hle ang. “I duh leh Pu Hrima chu va nei daih rawh” kan ti vin tuar mai awm e.

       “Ka awm alawm.. midang kan ngai lo ve’ ti chungin, mi dang tumah awt lovang aw...” ti sela zawm a awl duh khawp ang. I vengte chhungte chu i awt tur a ni lo va, i vengte nupui chu i awt tur a ni lo.... (Exodus 20 17) tih pawh hi hmangaihna aw a ni.

            Awle, Pathian dan kan tih hian “Ti rawh”  “Ti suh” “I tih loh chuan..” tih hlira khata kan ngaih chuan, hmangaihna aw hi inhauhna emaw tiin kan tih tlat ang a, mahse hmangaihna aw a ni tih hriat chuan phur takin kan zawm thei dawn a ni. A thupekte chu a khirh si lo va.